Blauw vlamt de lucht,
groen bloeit veld en boom,
zonder verlangen's zucht
spiegelt het, diepe stroom.

Blauw vlamt de lucht,
groen bloeit veld en boom,
diep van verlangen zucht
spiegelend wit de stroom.

Beluister dit gedicht in het Nederlands.
Stem: Leo van Zanen

Ontdek dit gedicht in een minuut

Rond 1911, toen Herman Gorter dit gedicht schreef, was hij bevangen door het socialisme. Vrijwel al zijn tijd ging op aan lezingen, bijeenkomsten en andere politieke activiteiten. Om toch aan schrijven toe te komen, trok hij zich vanaf 1911 regelmatig terug in Bergen aan Zee. De poëzie die hij daar schreef, ademde vaak zijn socialistische overtuiging. Blauw vlamt de lucht is daarop een uitzondering. Net als in zijn vroegste werk liet hij zich inspireren door de natuur. Bijzonder is dat het gedicht in twee versies is overgeleverd. Die gaan beiden over verlangen, maar verschillen flink van elkaar.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Herman Gorter

Wormerveer 1864 - Brussel 1927

Herman Gorter werd in 1889 een bekende Nederlander dankzij zijn werk Mei, een groots gedicht (4381 regels) waarvan de eerste regel wellicht de bekendste is: “Een nieuwe lente en een nieuw geluid.” Met dit gedicht drukte Gorter zijn gevoelens over en observaties van de natuur uit. Dat was geheel in de lijn met de ideeën van de Tachtigers, een groep jonge Amsterdamse dichters die poëzie zagen als de “allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie”. Herman Gorter, student klassieke talen, was een van hen.

Vlucht in de filosofie

In 1890 werd Gorter leraar op een gymnasium. Omdat hij erg gevoelig was en zich daardoor aan zowel zijn collega’s als zijn leerlingen ergerde, raakte hij in een geestelijke crisis. Hij zocht zijn toevlucht in de filosofie en vooral bij Spinoza, van wie hij de Ethica uit het Latijn in het Nederlands vertaalde.

Communist

Vanaf 1897 tot aan zijn dood was het socialisme zijn anker. Gorter werd lid van de SDAP, de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij, en vervolgens bestuurder van de meer radicale Communistische Partij Nederland. Zijn gedichten, die eerder nog vaak filosofisch van aard waren, kregen nu een duidelijke socialistische inslag. Ook gaf hij veel lezingen en schreef hij theoretische traktaten.

Waar gaat dit gedicht over?

Hetzelfde of toch anders?

Dit gedicht bestaat eigenlijk uit twee gedichten, die heel sterk op elkaar lijken. De eerste twee regels zijn namelijk identiek, alleen de laatste twee zijn iets anders, al lijken ze erg op elkaar. Het zijn dan ook verschillende versies van hetzelfde gedicht.

Natuurbeschrijving

In de eerste twee regels beschrijft Gorter de natuur. Die is kleurrijk: de lucht vlamt blauw, veld en boom bloeien groen. Interessant is hier het werkwoord vlammen, dat eerder past bij een vuurrode zonsondergang dan bij een strakblauwe lucht. Ook het groen in de tweede regel is wat vreemd: bij het bloeien van bomen en velden springen meestal kleurige bloemen in het oog, niet het bladgroen.

De zucht en de stroom

Gorter maakt het gedicht op twee manieren af. In beide gevallen spiegelt een stroom de natuur - waarschijnlijk ziet hij het landschap in het water weerspiegeld. Het grote verschil zit in het verlangen. Eerst zucht de natuur nog, zonder ergens naar te verlangen. In de tweede versie staat het verlangen juist centraal. Maar waarnaar wordt verlangd, en door wie? Het gedicht biedt de mogelijk daar zelf een beeld bij te vormen. Zag Gorter de natuur ontwaken uit de winterslaap, en vond hij het eerst nog vanzelf gaan terwijl hij later juist getroffen werd door de kracht waarmee de natuur zich vernieuwde? Of bewonderde hij eerst vooral de schoonheid, en wakkerde het later ook verlangen in hem aan?

Ontstaan van het gedicht

Uit de gedichten die Herman Gorter rond 1911 publiceerde, sprak doorgaans een socialistische kijk op de wereld. Hij was in die jaren dan ook erg actief voor de socialistische zaak. Dit gedicht is daarop een uitzondering. Het lijkt meer op zijn vroege werk, waarin hij vaak over de natuur schreef. Mogelijk ontstond het toen hij zich vanaf 1911 regelmatig terugtrok in Bergen aan Zee om te schrijven. Gaat Blauw vlamt de lucht over de felle kleuren rond het Noord-Hollandse strand? In ieder geval hield hij het voor zichzelf: het gedicht verscheen pas een jaar na zijn dood voor het eerst in druk.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Herman Gorter in Leiden

Foto: Anoesjka Minnaard

Dit muurgedicht is sinds mei 1998 in Leiden te vinden, aan de Uiterstegracht 62. Het was het 58e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.

Dit gedicht is uitgezocht door Jos Damen, het hoofd van de Library, Documentation & Information van het Afrika-Studiecentrum in Leiden. Het past volgens hem goed bij het kleurrijke muurgedichtenproject, en het zet aan het denken over wat dichten is. Rechtsonder is, naast het spinnetje van schilder Jan Willem Bruins, de signatuur van Jos Damen te zien: een lieveheersbeestje.

Ter gelegenheid van de onthulling van dit gedicht werd in mei 1998 Mei van Herman Gorter op de Koornbrug voorgedragen. De voordracht werd, als in een estafette, door bekende en minder bekende inwoners van Leiden gehouden. Dit was tevens de eerste van elf poëziemanifestaties die TEGEN-BEELD tussen 1998 en 2013 organiseerde.

Herman Gorter en de Tachtigers

Herman Gorter was als twintiger een van de Tachtigers, een groep jonge schrijvers en dichters die vanaf 1880 streefden naar vernieuwing in de kunst. Ze vonden dat kunstenaars niet langer de wereld beter moesten proberen te maken, maar hun eigen emoties en indrukken moesten vangen. Het gedicht Mei (1889) van Herman Gorter groeide uit tot een icoon van de beweging. Het drukte pure gevoelens uit en gold lang als een voorbeeld voor eigentijdse dichters.

Zelf ontwikkelde Gorter later een andere kunstopvatting. “Bestond er nu niets meer dan dat?”, vroeg hij zich in 1905 af over de sterk individualistische kunst van de Tachtigers. “Altijd maar weer mijzelf, mijn eigen onmiddellijke omgeving, en niets meer?” Een groot deel van zijn oeuvre ging uiteindelijk juist over het onderdeel zijn van iets groters, wat voor Gorter de kern van het socialisme was. Maar Mei bleef altijd zijn bekendste gedicht.

Citaten

Met al mijn bloed heb ik voor u geleefd, O Poëzie.

Herman Gorter: Pan, 1912.

Een nieuwe lente en een nieuw geluid:
Ik wil dat dit lied klinkt als het gefluit,
Dat ik vaak hoorde voor een zomernacht
In een oud stadje, langs de watergracht

Herman Gorter, de eerste regels van het gedicht Mei

Gorter, Gorter, korter, korter

Een recensent over het gedicht Mei, dat aan de lange kant werd gevonden.

Wist je dat?

• Het huis van Herman Gorter werd ontworpen door H.P. Berlage, de architect die ook de Amsterdamse Beurs ontwierp.
   
• Herman Gorter leefde een erg sober leven. Hij dronk geen alcohol, rookte niet en at altijd vegetarisch.
   
• Gorter ontmoette meermaals Vladimir Lenin, in 1917 de leider van de Russische Revolutie. Ze waren het met elkaar oneens. Lenin zag een sterke Communistische Partij als noodzakelijk, Gorter meende dat de macht bij raden van arbeiders moest berusten. Dit ‘radencommunisme’ was ook wat Marinus van der Lubbe aanhing, van wie in Leiden het muurgedicht O, arbeid te vinden is.
   
• Herman Gorter was bijzonder sportief. Hij zeilde, speelde cricket, maakte bergwandelingen en zwom lange afstanden in zee.

Blue flames the sky,
field and tree bloom green,
without a sigh of longing
it mirrors a deep stream

Blue flames the sky,
field and tree bloom green,
a deep sigh of longing
mirroring the white of the stream

Translation: Demi van de Wetering

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Chris Flinterman in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Demi van de Wetering. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Biografie Gorter op Resources.Huygens.KNAW.nl
• Biografie Gorter op Literatuurmuseum.nl
• Biografie Gorter op SocialHistory.org
• 'Leiden kleumt voor Groters Mei', in Trouw.
• Boven, Erica van en Mary Kemperink: Literatuur van de Moderne Tijd. Bussum: Coutinho, 2015.