Wij w88888888

Wij w88888888
Wij w88888888
W88888888
Wij tr88888888
Wij tr88888888
Te blijven w88888888!!!

Stelt men ons opnieuw teleur
Dan hebben wij nog een 8erdeur
Wij w88888888
W88888888
tot?

Beluister dit gedicht in het Nederlands.
Stem: Leo van Zanen.

Ontdek dit gedicht in een minuut

In 1923 maakte Nederland kennis met dadaïsme. Kurt Schwitters, Theo van Doesburg en andere dadaïsten maakten een tournee langs de schouwburgen. Ze brachten experimentele kunst op de planken, waarbij het publiek zich voortdurend afvroeg of het wel kunst was. De laatste etappe was Drachten. Toen Schwitters daar aankwam, had het publiek al van alles gehoord en gelezen over de bizarre optredens elders. Voor zijn naamsbekendheid was het waarschijnlijk niet nodig om nog een gedicht te maken dat in de lokale krant kon worden gepubliceerd. Gelukkig deed Schwitters het toch; daaraan danken we tegenwoordig dit gedicht.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Kurt Schwitters

Hannover 1887 - Kendal 1948

Al op jonge leeftijd begon Kurt Schwitters met het maken van kunst en poëzie. Hij volgde de kunstacademie in Dresden en maakte vanaf 1918 experimentele collages en assemblages van spullen die hij op straat vond. In Hannover was men eraan gewend geraakt dat hij over straat liep en zich voortdurend boog om (ogenschijnlijke) rommel te verzamelen. Schwitters wordt gezien als een van de pioniers van de collage.

Merz

Schwitters werkte in een persoonlijke stijl, die hij ‘Merz’ noemde, een stukje uit het woord ‘Kommerzbank’. Die had veel overeenkomsten met het dadaïsme, dat rond diezelfde tijd de kunstwereld in rep en roer bracht. Ook Schwitters gebruikte wat hij op straat vond, noemde dat kunst en spotte zo met kunstwetten. Hij was een veelzijdig kunstenaar die zowel gedichten, beelden, collages en assemblages maakte.

Schwitters in Nederland

In 1921 raakte Kurt Schwitters bevriend met kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931) en via hem met de gebroeders Rinsema, die in Drachten een schoenmakerij dreven en kunst maakten. Zij haalden Schwitters begin 1923 naar Nederland om op te treden. In die periode schreef hij ook dit gedicht.

Vlucht en nalatenschap

Het dadaïsme, en daarmee ook de kunst van Kurt Schwitters werd, door de Nazi’s gezien als ‘entartet’, gedegenereerd. Schwitters vluchtte in 1937 naar Noorwegen en in 1940 naar Groot-Brittannië. Daar vertaalde hij een groot deel van zijn werk in het Engels. Na de oorlog werd Schwitters ontdekt als een van de grote Duitse kunstenaars van de twintigste eeuw.

Waar gaat dit gedicht over?

Omdat Kurt Schwitters het Nederlands ten tijde van de dada-tournee nog niet zo goed beheerste, en het Nederlandse publiek over het algemeen het Duits niet voldoende machtig was, schreef hij vooral zogenaamde cijfergedichten. Die waren immers voor iedereen te begrijpen.

88888888?

De klank ‘achten’ wordt in het gedicht steeds weergegeven door achtmaal het cijfer 8 op te schrijven. Die klank zit ook in het woord Drachten, waar Schwitters zou optreden. Het was ook het laatste optreden van de dada-tournee, die al veel stof had doen opwaaien. Schwitters suggereerde op speelse wijze dat men in Drachten al lang zat te wachten - op hem?

Ontstaan van dit gedicht

In 1923 was dada voor de gemiddelde Nederlander nog iets onbekends. Dat veranderde toen Theo van Doesburg met enkele bevriende kunstenaars een ‘dada-veldtocht’ organiseerde die ook Nederland aandeed. Er vonden optredens plaats in Den Haag, Haarlem, Amsterdam, Rotterdam, ’s-Hertogenbosch, Utrecht, Leiden en Drachten, die ieder een eigen programma hadden en allemaal veel stof deden opwaaien. Voor de avond in Drachten op 14 april 1923 schreef Schwitters het gedicht Wij w88888888, dat als aankondiging in de krant verscheen.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Kurt Schwitters in Leiden

Dit muurgedicht is sinds 2013 in Leiden te vinden op de gevel van Het Gebouw, aan de Surinamestraat in Leiden. Het was het 104e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD realiseerde en is aangebracht op initiatief van de architect Ton Venhoeven cs.

Schwitters bezoekt Leiden

Zelf bracht Kurt Schwitters ook een bezoek aan de stad. Op 14 februari 1923 deed de ‘dada veldtocht’ Leiden aan. Het werd een chaotische avond; bezoekers gingen zelfs met elkaar op de vuist. De schouwburg was voor een kwart gevuld, met vooral studenten en enkele theaterrecensenten. Zij vonden het niks:

“Zo heeft Leiden gisteravond dan ook zijn dollemansavond gehad, want iets anders is het niet geworden,” opende het Leidsch Dagblad de bespreking. “Kurt Schwitters wist een pandemonium te ontketenen, toen hij enkele verzen of wat er voor door moet gaan, geluid voortbrengend voordroeg en daarbij met de ogen dicht een soort krolse kat nabootste. Er werd meegejoeld, meegerateld zelfs, gemiauwd, ja wat niet al.”

Ook de Leidsche Courant kon het niet waarderen. “Zet het publiek iets moois en iets geestigs voor - en het blijft weg. Zeg tot de mensen dat ze allemaal ‘mesjogge’ zijn, draai met een rateltje, zing vals, trommel met je vuisten op een tafeltje, maak gedichten als 1.2.3.4.5.6.7.7.7...7, flap allerlei nonsens eruit, doe gekker dan de gekste gek uit ‘n gekkenhuis.. en de mensen komen bij massa’s.”

Foto's Anoesjka Minnaard

Kurt Schwitters en dada

Dada wordt geboren in 1916 in Zürich. Hier komt in het Cabaret Voltaire een groep kunstenaars samen om het alledaagse leven op de planken te brengen. Voor de dadaïsten kan alles kunst zijn; al snel valt de grens tussen acteren en het echte leven weg. Dada is eropuit te provoceren. Dat geldt ook voor Kurt Schwitters. Hij valt op met zijn Ursonate, een sonate met alleen maar ‘oerklanken’.

Dada in Nederland

In 1923 maakt Nederland kennis met dada. De reactie van het publiek op de voorstellingen verandert naarmate de tour vordert. Heerst er bij de eerste voorstelling nog opschudding als Kurt Schwitters vanuit het publiek dierengeluiden maakt tijdens een voordracht, een paar voorstellingen later begint het publiek er zelf mee. In Utrecht betreden de mensen zelfs het podium en ook in Leiden gaat een bezoeker spontaan meedoen. Toch blijft dada in Nederland iets van een kleine groep studenten en kunstenaars.

Schwitters: een opvallende verschijning

Tijdens de tour moet Schwitters een opvallende verschijning geweest zijn. Hij had niet veel geld, een van de redenen waarom hij altijd vierde klas reisde met twee grote tassen, een op zijn rug en een op zijn buik. Hierin had hij collages bij zich die hij overal probeerde te verkopen voor 20 mark per stuk. Daarnaast had hij ook karton bij zich om nieuwe collages te maken (de rest vond hij op straat). Hij zou zelfs, zo gaat het verhaal, altijd een zak aardappelen en een brander bij zich hebben gehad om te kunnen koken, opdat hij geen geld aan eten hoefde uit te geven.

Citaten

Nu weten we wat de dadaïsten willen!
Als zij het voor 't zeggen hebben, krijgen onze vroede mannen elk een autoped om op de raadzaal krijgertje te spelen. Dan worden alle schoolmeesterskuiven groen geverfd. Dan laten ze de dominees les geven in ulevelbakken. De krantenschrijvers worden vermoedelijk opgerookt.
Zoo ongeveer!
Ze willen het maller dan mal.

De Dragtser Courant recenseerde de dada-avond waarvoor Schwitters dit gedicht schreef.

Zo'n voordracht is beurtelings die van een zuigeling en van een woesteling. Tusschenbeide blaft hij heel natuurlijk.

De Dragtser Courant recenseerde de dada-avond waarvoor Schwitters dit gedicht schreef.

Wat is dada? Kurt Schwitters, de grote dadaïst, heeft in Den Haag op een vergadering een verklaring gegeven van het doel en streven van het dadaïsme. Deze was zo helder, dat ieder onmiddelijk dadaïstische eigenschappen in zich voelde gloeien, zodat deze vergadering eindigde met een dadaïstisch zangnummer, waarin kattengemiauw, hanengekraai en kikkergekwaak de welluidendste melodieën vormden.

Leidsch Dagblad, 30 januari 1923.

Wist je dat?

Kurt Schwitters maakte veel ‘klankgedichten’, zo ook Wij W8888888. Een klankdicht is een gedicht waarbij de betekenis geheel is losgelaten en alleen de klank een rol speelt. Er zijn meerdere klankgedichten onder de Leidse muurgedichten te vinden, zoals De mus van Jan Hanlo.
In 1921 reisde Kurt Schwitters met dichter Raoul Hausmann naar Saxon in Zwitserland. Toen zij op een hoge berg naar het mooie uitzicht stonden te kijken, dichtte Hausmann: ‘fmswtözäu’. Niet veel later bracht Schwitters zijn Ursonate, een 35-minuten durende symfonie uit, die begin met de klank ‘fmswtözäu’. Dit leidde tot een ruzie tussen de twee dichters. Er zijn nog brieven teruggevonden die Hausmann 25 jaar na dato naar Schwitters stuurde, waarin hij vroeg om erkenning van het feit dat deze klank zijn klank was.
Schwitters grootste kunstwerken, de zogenaamde merzbauten, overleefden de oorlog en naoorlogse jaren niet. Ze hebben in kunstkringen haast mythische proporties aangenomen. Het Moma schreef hierover een blog waarop ook foto’s te zien zijn.
In Drachten leeft Kurt Schwitters voort. Museum Drachten noemt zichzelf ook wel ‘Museum Dr8888’. Het museum beheert een grote collectie dada-kunst.
Kunstenaar Barthel Brussee maakte over het optreden van Schwitters in Leiden het stripboek Dada in Leiden.

Wij w88888888

Wij w88888888
Wij w88888888
W88888888
Wij tr88888888
Wij tr88888888
Te blijven w88888888!!!

Stelt men ons opnieuw teleur
Dan hebben wij nog een 8erdeur
Wij w88888888
W88888888
tot?

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Chris Flinterman in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Rianne Koene. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

Biografie Kurt Schwitters op dadart.com.
Cardinal, Roger en Gwendolen Webster, Kurt Schwitters (Ostfilden 2011).
‘Dada in Drachten’, Trotwaer, 3 (1971), via DBNL.nl.
Riha, Karl und Jörgen Schäfer, DADA total: Manifeste, Aktionen, Texte, Bilder (Stuttgart 2016).
Verslagen ‘Dada in Leiden’, Leidsch Dagblad en Leidsche Courant.