Rivier, Zandbank
Ontdek dit gedicht in een minuut
De Japanse kunstenaar Seiichi Niikuni stond in de jaren 1950 aan de basis van de concrete poëzie. Hierbij ging het niet zozeer om de betekenis van het gedicht, maar om de vorm en structuur. De vorm van zijn gedichten was vaak niet los te zien van het onderwerp. Zo maakte hij een gedicht, Rain, dat uit allemaal kanji-tekens bestond die samen een regenbui moesten voorstellen. Rivier/Zandbank is ook een voorbeeld van deze figuurpoëzie. Het gedicht beeldt het water van een rivier uit dat in een rechte lijn tegen de kust, de zandbank komt. Het gedicht nodigt toeschouwers uit na te denken over grenzen. Hoe dun is bijvoorbeeld de scheidingslijn tussen beeldende kunst en poëzie?
Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.
Seiichi Niikuni
Sendai 1925 - Tokio 1977
Seiichi Niikuni was een bekende Japanse dichter en schilder. Hij studeerde architectuur aan de Sendai Technical School en Engelse literatuur aan de Tohoku Gakuin University, waar hij in 1951 afstudeerde. In de jaren 1950 begon hij ook met avant-gardistische experimenten. Hij ontwikkelde een poëzie die taal voorstelde als visueel én auditief verschijnsel. Ook maakte hij zijn eerste ‘seeing poems’, waarin figuren werden afgebeeld door het gebruik van Chinese tekens (kanji) en ‘listening poems’, die bestonden uit hiragana, katakana (beide Japanse schrifttypen) en cijfers.
Vormpoëzie
Niikuni sloot zich in 1964 aan bij de E.E. Cummings-studiegroep, waar hij Yasuo Fujitomi ontmoette. Samen met hem richtte hij de Association of Study of Arts (ASA) op. Hun doel was om de visuele ofwel concrete poëzie verder te verkennen en ermee te experimenteren. Ze meenden dat het typografische effect belangrijker was dan het overbrengen van de (verbale) betekenis en schikten woorden, letters en tekens zo dat ze het onderwerp verbeeldden. Hieruit groeide een internationale avant-gardistische beweging.
Werk
Niikunis faam groeide toen hij de bundel Zero-on (1963) uitbracht, waarvan het eerste deel bestond uit kalligrafische gedichten en de tweede helft uit auditieve gedichten. Hij verhuisde naar Tokio en exposeerde zijn werk nu over de hele wereld. In zijn gedichten gebruikte hij vaak woorden die te maken hadden met het lichaam (zoals lip en bloed) en leven en dood. Ook had hij van jongs af aan al een fascinatie voor surrealisme en filosofie.
Overlijden
Seiichi Niikuni had zijn hele leven al last van aandoeningen bij zijn borst; hij maakte zich constant zorgen om zijn gezondheid. Hij overleed op 23 augustus 1977, pas 52 jaar oud. Zijn dood betekende ook al snel het eind van de concrete poëzie en de bekendheid van zijn werk.
Waar gaat dit gedicht over?
Dit gedicht is een van de vele typografische ofwel concrete gedichten die Niikuni heeft gemaakt. Het gedicht stelt letterlijk een rivier en een zandvlakte voor, gescheiden door een diagonale lijn. Het gedeelte links van de ‘lijn’ is de rivier en het gedeelte rechts is de zandvlakte, oftewel het strand of de kust. De inhoud of betekenis doet er in deze stroming minder toe: het gaat om de structuur en om de vorm. Hoe je met een teken (dat iets betekent) iets uit kunt beelden en welk effect dit heeft op de lezer. De lezer mag zelf bepalen welke conclusie hij of zij aan dit gedicht verbindt.
Ontstaan van het gedicht
Rivier/Zandbank is ontstaan in de jaren 1960. De periode 1950 - 1970 staat bekend als de bloeiperiode van de visuele poëzie: in tal van landen begaven kunstenaars zich op het snijvlak van poëzie en beeldende kunst.
Modernisme
Het is ook een modernistisch gedicht. Modernistische kunstenaars keken naar de visuele en fonetische aspecten van de taal, de structuur en uitspraak dus. De daadwerkelijke inhoud van de woorden werd naar de achtergrond geschoven. Niikuni was een belangrijke speler bij deze verschuiving van semantiek naar typografie. Hij experimenteerde in zijn gedichten met het uiterlijk van klanken.
Ik heb een verhaal bij dit gedicht
Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.
Seiichi Niikuni in Leiden
Foto Anoesjka Minnaard
Dit gedicht werd in 1996 aangebracht op de Pieterskerkgracht 17 in Leiden. Het is het 39e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.
Seiichi Niikuni en de concrete poëzie
Seiichi Niikuni was de grondlegger van de concrete poëzie. Hij heeft veel andere kunstenaars en dichters geïnspireerd om te experimenteren en spelen met taal. Zijn werk laat zien hoe je van een gedicht een schilderij kan maken en dat een gedicht niet per se een inhoudelijke betekenis hoeft te hebben. Iedereen mag filosoferen over de betekenis, als die er al is.
Citaten
Een van de hoogtepunten van mijn leven was toen ik Seiichi ontmoette. Zijn eerste manifesten, zijn eerste werken, vooral concrete en auditieve poëzie, waren als brandhout: ze wierpen licht op iedereen over de hele wereld en zetten ons allemaal in vuur en vlam
Kunstenaar Pierre Garnier
Wist je dat..?
- Niikuni maakte samen met de Fransman Pierre Garnier Frans-Japanse gedichten. Samen geloofden zij in de poëtische creativiteit van geschreven tekens en samen brachten zij Third Spatialist Manifesto: For a Supranational Poetry (1966) uit. Het idee: concrete poëzie is niet in één bepaalde taal te vertalen en het kan door mensen met verschillende taalachtergronden begrepen worden (translinguism).
- Naast het feit dat Seiichi Niikuni bekend werd als schilder en dichter, stond hij ook bekend om zijn goede gevoel voor mode en zijn sympathieke karakter. Hij had verschillende opvallende haarstijlen tijdens zijn leven.
- Muzikale uitvoering van dit gedicht
- Hieronder zie je een video met een gesproken versie van drie van Niikuni’s gedichten
川川川川川川川川川川川川川川川川川川川
川川川川川川川川川川川川川川川川川川州
川川川川川川川川川川川川川川川川川州州
川川川川川川川川川川川川川川川川州州州
川川川川川川川川川川川川川川川州州州州
川川川川川川川川川川川川川川州州州州州
川川川川川川川川川川川川川州州州州州州
川川川川川川川川川川川川州州州州州州州
川川川川川川川川川川川州州州州州州州州
川川川川川川川川川川州州州州州州州州州
川川川川川川川川川州州州州州州州州州州
川川川川川川川川州州州州州州州州州州州
川川川川川川川州州州州州州州州州州州州
川川川川川川州州州州州州州州州州州州州
川川川川川州州州州州州州州州州州州州州
川川川川州州州州州州州州州州州州州州州
川川川州州州州州州州州州州州州州州州州
川川州州州州州州州州州州州州州州州州州
川州州州州州州州州州州州州州州州州州州
州州州州州州州州州州州州州州州州州州州
De video Seiichi Niikuni - Kuchibiru To Shitto (Lips And Jealousy), met een gesproken versie van drie van Niikuni’s gedichten.
River, Sandbank
Meer weten?
Dit lemma is geschreven door Anne Wielenga in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Jasmijn van Dongen. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
- Alchetron over Seiichi Niikuni
- Tussen Taal en Beeld
- nmao.go.jp over Seiichi Niikuni
- Poëzie in beweging over typografische gedichten
- "World as Images" in Japan Times
- eScholarship.org over Seiichi Niikuni
- Alfons Knauth ed. (2011), Translational & Multilingual Literature
- Google Books over Rivier Zandbank