Klaprozen

Boven de onmogelijkste aarde
heffen zij het hoofd,
door het daglicht gewekt,
en wiegen zich met vreugde
in de opkomende wind.

Met per takje slechts drie of vier
kleine blaadjes, vliegen om hun
steeltjes de torren en vlinders,
het dwaze rood van hun klaproosbestaan
als gepaard aan het groen van de weiden.

Heel lang kan ik zo zitten kijken,
hoe ze daar staan, geplant op een rij,
de hoofdjes naar elkaar toegewend.
'Wat een geluk om zo'n bloem te zijn'
zeg ik bij mijzelf, vol verbazing
over hun stille ontwaken.

Vertaling Gerard Bosscha Erdbrink

Beluister dit gedicht in het Turks.
Stem: Çiğdem Billur Ada

Ontdek dit gedicht in een minuut

Wie nauwgezet klaprozen bestudeert, ziet een klein wonder ontstaan: hoe ze uit de moeilijkste aarde omhoog komen, waar verder niets wil groeien. De dichter bewondert ze, en ziet in een veld vol klaprozen harmonie, saamhorigheid en vrijheid. Of gaat het niet alleen om de natuur maar denkt hij ook aan mensen?

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Fakir Baykurt

Akcakoy 1929 - Essen 1999

Baykurt groeide op als een van zes kinderen van een arme boer in West-Turkije. Hij was een van de eerste studenten van de zogeheten dorpsinstituten, onderwijs opgezet om het ongeletterde platteland te moderniseren. Omdat hij als nummer 1 afstudeerde, mocht hij in Ankara hoger onderwijs volgen. Daarna werkte hij vijf jaar als dorpsonderwijzer. Hij werd inspecteur van het basisonderwijs en bracht enige tijd door voor studie in de Verenigde Staten. Na terugkeer werd hij actief in de lerarenvakbond, waar hij voorzitter van werd.

Staatsgreep

In 1971 pleegde het leger een staatsgreep. Baykurt, inmiddels een prominente schrijver en vakbondsleider, werd gevangen gezet. In 1972 werd hij veroordeeld tot een kleine negen jaar cel, maar kwam eind jaren 1970 vrij. In 1979 emigreerde Baykurt hij naar het ruhrgebied, in Duitsland. Daar zette hij een instituut op voor de promotie van schrijvers met een migrantenachtergrond. Ook publiceerde hij meerdere verhalen en romans waarin het leven van Turkse arbeidsmigranten centraal stond..

Schrijver en dichter

Baykurt is in Turkije bekend als schrijver van romans, korte verhalen, dichtbundels en kinderboeken. Hij schreef zeventig romans, waarvan er drie in het Nederlands zijn vertaald. Zijn vroege werk wordt wel omschreven als ‘dorpsromans’, in zijn latere werk is migratie een belangrijk thema. Hij overleed in 1999 in Duitsland.

Waar gaat dit gedicht over?

In dit muurgedicht bekijkt de dichter een aantal klaprozen aandachtig. Hij ziet hoe ze samen een mooi geheel vormen, met de hoofdjes naar elkaar toe gewend. Ze zijn in harmonie met hun omgeving: hun kleur steekt fraai af, allerlei dieren komen langs. Het gedicht geeft een beeld van harmonie en geluk.

Symbool?

In de eerste strofen verwondert de dichter zich erover dat klaprozen tegen de verdrukking in groeien, in ongemakkelijke aarde. Wellicht is hier een diepere betekenis in te zien. Baykurt was een linkse activist die streed tegen onrecht. Zag hij in de klaprozen hoe in moeilijke omstandigheden juist iets moois kon ontstaan? En dacht hij bij het rood van de klaprozen wellicht aan het socialisme?

Klank

De kracht van dit gedicht zit mede in de klank ervan. Het gedicht bevat veel terugkerende klanken, en heeft daardoor een bijzonder ritme.

Ontstaan van dit gedicht

Wanneer Fakir Baykurt dit gedicht heeft geschreven, is helaas onbekend.

Heb jij meer informatie? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl en we vullen deze website aan.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Fakir Baykurt in Leiden

In 2000 heeft Stichting TEGEN-BEELD het gedicht Gelincikler (klaprozen) aangebracht op een muur van de flat aan de Havikshorst 1. Het was het 74e gedicht dat de stichting in Leiden realiseerde. In de Merenwijk, waar veel migranten wonen, sieren vier andere ‘bloemengedichten’ uit Marokko, China, Suriname en Nederland de muren van flats. Het initiatief lag destijds bij de stichting ‘Leiden, stad van vluchtelingen’. Samen met de Wijkgroep Slaaghwijk en de woningcorporaties wilden zij het multiculturele karakter van de wijk bevestigen en versterken en inwoners het gevoel geven dat ze ook bij Leiden horen. Bewoners kozen de gedichten zelf uit. In dit geval viel de keuze op Fakir Baykurt, die een jaar eerder overleden was.

Vormgeving

Het muurgedicht Gelincikler is geschilderd door Jan Willem Bruins. De klaprozen beeldde hij af ‘als drie knetterende rode ballen. Ze moesten zo groot worden dat ze van ver te zien zijn’. De bewoners van de flat zijn erg blij met de schildering. Het werd een herkenningspunt: ze woonden nu ‘bij de klaprozen’.

Let op: dit gedicht is helaas niet meer op de muur te zien. Mogelijk wordt het in de toekomst gerestaureerd.

Citaten

Gevangenissen zijn ongeschikte plaatsen voor mensen die van literatuur houden.

Fakir Baykurt

Reusachtige klaprozen bepalen het beeld. Zo zag het polderlandschap waarop nu die multiculturele samenleving is gebouwd er dertig jaar geleden ook uit.

Leidsch dagblad, bij de onthulling van het muurgedicht.

Wist je dat?

Bij zijn geboorte kreeg Fakir Baykurt de voornaam Tahir, naar een oom die in de Turkse onafhankelijkheidsoorlog begin jaren 1920 het leven had gelaten. Als jonge schrijver kon hij geregeld geen postzegels betalen. De postdienst stuurde een keer een brief terug en adresseerde die aan ‘fakir’, de armlastige. Hij nam toen Fakir aan als geuzennaam.
In februari 1992 bezocht Fakir Baykurt Leiden. Hij gaf toen een inleiding over Turkse literatuur in het Volkshuis.
In 1985 verscheen de Duitse korte film Mögen die Eichen nach uns wachsen (mogen de Eiken na ons tot wasdom komen), waarin een verhaal van Fakir Baykurt centraal staat.
Bij de lancering van de muurgedichten in de Merenwijk, in december 2000, lazen buurtkinderen de gedichten in hun eigen taal voor.
In 1979 droeg Fakir Baykurt enkele gedichten voor op het festival Poetry in the Park in Rotterdam.

Gelincikler

En olmaz bir topragin üstünde
Uyanmislar gün isiginda
Kaldirmislar baslarini
Salinislari coskuyla

Üc yaprakli dört yaprakli yoncalara
Ïnce çayirlara komsu
Deli kirmizi gelincikler
Dallarinda uç uç böcekleri

Durup baktim uzun uzun
Dikilmisler yan yana can cana
Ne mutlu çiçek bunlar dedim
Hayran oldum uyanislarina

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Jannet van der Hoek in samenwerking met het Taalmuseum. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

Biografie Fakir Baykurt op Wikipedia.
‘Waar begint in premier Erims Turkije het MacCarthyanisme’, NRC handelsblad 07-07-1971.
‘Zware straffen door Turks tribunaal’, De waarheid, 27-12-1972.