Het kind dat doodgeschoten is door soldaten bij Nyanga

Het kind is niet dood
het kind heft zijn vuist naar zijn moeder
die Afrika schreeuwt de geur schreeuwt
van vrijheid en heide
in de townships van het omsingelde hart

het kind heft zijn vuist naar zijn vader
in de optocht van de generaties
die Afrika schreeuwen de geur schreeuwen
van gerechtigheid en bloed
in de straten van zijn gewapende trots

Het kind is niet dood
noch bij Langa noch bij Nyanga
noch bij Orlando noch bij Sharpville
noch bij het politiebureau van Philippi
waar het ligt met een kogel door zijn hoofd

Het kind is de schaduw van de soldaten
op wacht met geweren pantserwagens en knuppels
het kind is aanwezig bij alle vergaderingen en wetgevingen
het kind loert door de vensters van huizen en in de harten
van moeders
het kind dat alleen maar wilde spelen in de zon bij Nyanga is overal
het kind dat een man is geworden trekt door heel Afrika
het kind dat een reus is geworden trekt door de gehele wereld

Zonder pas

Vertaling: Gerrit Komrij

Is het Afrikaans jouw moedertaal en wil je Taalles inspreken? Neem dan contact met ons op via muurgedichten@taalmuseum.nl!

Ontdek dit gedicht in een minuut

In 1960, in het Zuid-Afrika van de apartheid, wordt een kind doodgeschoten. Ingrid Jonker legt haar gevoelens daarover vast in een gedicht. Dat is eerst omstreden, maar groeit uit tot nationaal icoon, mede doordat Nelson Mandela het voorleest tijdens de eerste zitting van het democratisch gekozen parlement in 1994. Die Kind is een aanklacht tegen geweld maar biedt ook hoop voor volgende generaties.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Ingrid Jonker

Douglas 1933 - Kaapstad 1965

Ingrid Jonker was een vrije geest. Vrienden omschreven haar als mooi, slim, charmant en fel. Ze kon vol passie debatteren over wat haar aan het hart ging. Jonker woonde het grootste deel van haar leven met haar dochter in een kunstenaarskolonie in Clifton, bij Kaapstad. De kunstenaars waren anti-apartheid, maar tegelijkertijd niet sterk politiek geëngageerd.

Vrije jeugd in Kaapstad

Al voor Ingrid Jonkers geboorte verliet haar vader het gezin. Haar moeder was vaak ziek, dus werd ze opgevoed door haar oma. Ze woonden in Kaapstad en brachten veel tijd door op het strand. Ingrid maakte korte gedichtjes die haar oma voor haar zong. Op twaalfjarige leeftijd verloor ze kort na elkaar haar moeder en haar oma en moest ze in Johannesburg bij haar conservatieve vader gaan wonen, die ze nog nooit had gezien. Hun band bleef haar hele leven moeizaam.

Op reis naar Europa

In 1964 won Jonker de APB-prys, waaraan een flink geldbedrag was verbonden. Ze gebruikte dat geld om door Europa te reizen, waar ze psychiatrische klachten kreeg. In Parijs liet ze zich opnemen in een kliniek. Toen ze terugkeerde naar Zuid-Afrika lukte het haar niet om erbovenop te komen, en in 1965 nam ze haar eigen leven door verdrinking.

Waar gaat dit gedicht over?

“Die kind is nie dood nie”, begint het gedicht. Het ligt weliswaar met een kogel in zijn hoofd bij het politiebureau van Philippi, zoals Jonker in de derde stanza schrijft, maar het leeft voort als symbool van verzet en als aanklacht tegen geweld en onderdrukking. Dit geldt ook voor de kinderen die in de andere plaatsen die ze noemt werden doodgeschoten door de politie.

Toekomstbeeld

Het kind zal oordelen over eerdere generaties; over de demonstrerende vaders en moeders, over soldaten en diegenen die wetten maken, en over iedereen die ervoor zorgt dat het niet veilig kan spelen. Het zal een reus worden die zich niets aantrekt van allerlei grenzen en pasjeswetten, voorspelt Jonker. Daarmee eindigt het optimistisch, als een oproep bijna.

Ontstaan van dit gedicht

Op 21 maart 1960 vonden in Zuid-Afrika grote demonstraties plaats tegen de pasjeswetten. Die waren een belangrijk onderdeel van de Apartheid, want met deze verplichte legitimatiebewijzen konden zwarten uit blanke gebieden worden gehouden. Toen deze wetten rond 1960 werden aangescherpt, verloren niet-blanke Zuid-Afrikanen veel van hun bewegingsvrijheid en ontstond protest.

In Sharpeville, een voorstad van Johannesburg, opende de politie het vuur op de demonstranten. Er vielen negenenzestig doden, waaronder meerdere kinderen. En in Nyanga, een township nabij Kaapstad, werd een kind van anderhalf doodgeschoten in zijn moeders armen. Ingrid Jonker had zelf een dochtertje van drie jaar en was geschokt door het geweld. Ze ging naar het politiebureau van Philippi om het lijkje te zien en schreef vervolgens dit gedicht.
 

Stadsverhalen

Ella is blij. Ze heeft van mama een mooie gele bal gekregen, toen ze boodschappen deden. Omdat het mooi weer is. De bal rolt weg en stuitert over straat. Ella rent erachteraan. Er zijn veel auto's. Gelukkig staan ze stil op de parkeerplaats. Ella gooit de bal tegen de muur. Die Kind, staat erop in het Afrikaans. Het zijn twee verzen uit een gedicht van Ingrid Jonker. Ingrids kind is bang. Omdat de moeders schreeuwen en de vaders vechten. Omdat haar moeder is gestorven en haar vader haar alleen liet. Ella kan nog niet lezen. Ze is gewoon blij met haar nieuwe bal. Ze gooit hem omhoog naar de zon en lacht.

Fotografie: Patricia Nauta
Tekst: Joop van Gerven

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Ingrid Jonker in Leiden

Dit gedicht is in september 1998 aangebracht op een van de bibliotheekvestigingen van BplusC, aan de Trix Terwindtstraat 4-6 in Leiden. Het was het 63e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd. Alle straten in deze wijk hebben de naam van een vrouw gekregen, daarom was het een logische keuze om in deze wijk ook gedichten van vrouwen te plaatsen.

Foto's Anoesjka Minnaard

Ingrid Jonker en de Apartheid

Toen Ingrid Jonker dit gedicht publiceerde, was het in Zuid-Afrika direct omstreden. Het gedicht werd afgewezen, ook door tegenstanders van de apartheid, vanwege de rauwe toon en omdat het onaf zou zijn. Jonker weigerde het aan te passen en raakte geïsoleerd. Sindsdien is de waardering voor haar werk echter sterk toegenomen.

Mandela en Die Kind

In 1994 opende president Nelson Mandela de eerste zitting van het eerste democratisch gekozen parlement, met de woorden “In the dark days, when all seemed hopeless in our country, when many refused to hear her resonate voice, she took her own life. She was both an Afrikaner and an African. Her name is Ingrid Jonker. In the aftermath of the massacre of the anti-pass demonstration in Sharpeville, she wrote the poem Die Kind.” Vervolgens las Mandela een vertaling van haar gedicht voor. Lees hier de hele speech van Nelson Mandela.

Citaten

Ze was mooi. Ze had iets waardoor je haar wilde beschermen, tegen haarzelf en tegen andere mensen. Ze was ongelooflijk weerloos. Ze was koppig. Ze had een soort van jong-Marlyn Monroe-achtig karakter. Ze was uitdagend, in haar mening en haar manier van optreden.

Schrijver Breyten Breytenbach

One day, she said to me: “You know, you are the first coloured person I’ve ever met, that I’ve been able to talk to.” Apart from that, I don’t know how she felt about other people, other people who were not white. She never even spoke about it. I think she was curious but of course many people didn’t have the opportunity to mix. There were problems at the time. The main problem was that of political madness.

Peter Clarke, schilder en vriend

Wie ons veroordeelt kan zich er nu rekenschap van geven dat een dergelijk gedicht ook in de taal van de zogenaamde onderdrukker kan ontstaan.

W.E.G. Louw
 

Dit oeuvre is verpletterend in zijn directe emotionele toon.

Criticus Michaël Zeeman

Jonker steekt de grote dame die Elisabeth Eybers heet resoluut naar de kroon.

Jan Deloof
 

’n Mens kan nie loskom van die gedagte dat die oordrewe en dikwels ongekwalifiseerde lof vir haar poësie – ook vir swakker werk – deur die kultus rondom die figuur ingegee is nie.

J.C. Kannemeyer
 

Sy was verblindend mooi

Jan Rabie

Wist je dat?

• Toen dit gedicht in 1963 zou worden opgenomen in haar bundel Rook en oker wilde de uitgever het weglaten, omdat het tot zoveel verzet had geleid. Jonker verzette zich hevig en bereikte dat het gedicht mocht blijven, maar buiten haar om werd de titel ingekort tot Die kind in plaats van de door haar bedachte titel Die kind wat dood geskiet is deur soldate by Nyanga. Zo is het nu ook in Leiden te vinden.

• Veel gedichten van Jonker zijn op muziek gezet en gezongen. De Zuid-Afrikaanse zanger Chris Chameleon heeft zich in dit opzicht erg actief betoond.

• Over Jonkers leven zijn meerdere films en documentaires gemaakt. De tv-documentaire Korreltjie niks is my dood (2001) droeg bij aan haar faam in Nederland en is online te bekijken. Black butterflies (2011) is een speelfilm over Jonker. Hierin wordt ze gespeeld door Carice van Houten.

Die kind wat dood geskiet is deur soldate by Nyanga

Die kind is nie dood nie
die kind lig sy vuiste teen sy moeder
wat Afrika skreeu skreeu die geur
van vryheid en heide
in die lokasies van die omsingelde hart

Die kind lig sy vuiste teen sy vader
in die optog van die generasies
wat Afrika skreeu skreeu die geur
van geregtigheid en bloed
in die strate van sy gewapende trots

Die kind is nie dood nie
nòg by Langa nòg by Nyanga
nòg by Orlando nòg by Sharpeville
nòg by die polisiestasie in Philippi
waar hy lê met 'n koeël deur sy kop

Die kind is die skaduwee van die soldate
op wag met gewere sarasene en knuppels
die kind is teenwoordig by alle vergaderings en wetgewings
die kind loer deur die vensters van huise en in die harte
van moeders
die kind wat net wou speel in die son by Nyanga is orals
die kind wat 'n man geword het trek deur die ganse Afrika
die kind wat 'n reus geword het reis deur die hele wêreld

Sonder 'n pas

Bekijk hier de trailer van Black Butterflies.
 

The child who was shot dead by soldiers at Nyanga

The child is not dead
The child lifts his fists against his mother
Who shouts Afrika ! shouts the breath
Of freedom and the veld
In the locations of the cordoned heart

The child lifts his fists against his father
in the march of the generations
who shouts Afrika ! shout the breath
of righteousness and blood
in the streets of his embattled pride

The child is not dead
not at Langa nor at Nyanga
not at Orlando nor at Sharpeville
nor at the police station at Philippi
where he lies with a bullet through his brain

The child is the dark shadow of the soldiers
on guard with rifles Saracens and batons
the child is present at all assemblies and law-givings
the child peers through the windows of houses and into the hearts
of mothers
this child who just wanted to play in the sun at Nyanga is everywhere
the child grown to a man treks through all Africa
the child grown into a giant journeys through the whole world

Without a pass

Translation: Jack Cope

Das Kind das erschossen wurde von Soldaten in Nyanga

Das Kind ist nicht tot, nein
Das Kind hebt die Fäuste gegen deine Mutter
Die Afrika schreit, schreit der Geruch
Von Freiheit und Heide
In den Ghettos des umzingelten Herzens

Das Kind hebt die Fäusste gegen seinen Vater
In dem Zug der Generationen
Der Afrika schreit, schreit der Geruch
Von Gerechtigkeit und Blut
In den Straßen seines bewaffneten Stolzes

Das Kind ist nicht tot, nein
Weder in Langa noch in Nyanga
Noch in Orlando noch in Sharpeville
Noch auf der Polizeistation in Philippi
Wo es liegt mit einer Kugel durch den Kopf

Das ist der Schatten der Soldaten
Auf Wache mit Gewehren Sarazenenpanzern und Knüppeln
Das Kind ist da in allen Versammlungen und beim Beschluß über Gesetze
Das Kind schaut durch die Fenster der Häuser und in die Herzen der Mütter

Das Kind das jetzt in der Sonne bei Nyanga spielt ist überall
Das Kind das zum Mensch geworden ist zieht durch ganz Afrika
Das Kind das zum Riesen geworden ist reist durch die ganze Welt

Ohne Pass.

Vertaling: onbekend
 

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Eep Francken in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Anne Oosthuizen. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

• David Atwell en Derek Attridge (eds.): The Cambridge history of South African literature. Cambridge, Cambridge U.P. 2012.
• Eep Francken en Luc Renders: Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde. Amsterdam, Bert Bakker 2005.
• Ingrid Jonker: Versamelde werke. Derde, hersiene uitgawe, versorg deur Anna Jonker. Kaapstad enz., Human & Rousseau 1994.
• Ingrid Jonker: Ik herhaal je. Vertaling Gerrit Komrij, nawoord Henk van Woerden. Tiende druk. Amsterdam, Podium 2008.
• J.C. Kannemeyer: Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur. Deel 2. Pretoria enz., Academica 1983.