De herinnering

Het is zo lang geleden
Dat het vergeten had moeten zijn,
Het is zo vers
Als een voetstap in het gras,
Als rook die wegtrekt uit een open raam,
Dauw die druppelt langs gewas
Door aarde en stof,
Een gedachte die er niet meer was.

Beluister dit gedicht in het Nederlands.
Stem: Lex van Iterson

Ontdek dit gedicht in een minuut

Herinneringen waren voor Jan Wolkers de basis van al zijn werk. In dit gedicht beschreef hij hoe herinneringen werkten. Zelfs als ze verdwenen leken, werden ze soms plotseling tot leven gebracht, en waren ze weer zo vers als nooit tevoren. Dat gold vooral voor de herinneringen die hem ertoe brachten dit gedicht te schrijven, die aan de dood.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Jan Wolkers

Oegstgeest 1925 - Den Burg 2007

Als kind waren de favoriete bezigheden van Jan Wolkers tekenen, schilderen en kleien. Als adolescent woonde hij in Leiden, waar hij schilderlessen volgde en daarna een kunstopleiding in Den Haag deed. Vervolgens ontwikkelde hij zich in Amsterdam en Parijs als beeldend kunstenaar. In 1957 begon hij ook met schrijven. Hoewel Wolkers grote bekendheid genoot als schrijver, dichter en schilder, zag hij zichzelf in de eerste plaats als beeldhouwer.

Wolkers werk

Zelf heeft Wolkers gezegd: ‘Niemand is dichter bij de waarheid gebleven dan ik. Mijn leven en werk zijn één.’ De lijn tussen zijn leven en zijn werk was flinterdun en hij schreef vaak onverbloemd en zonder taboes over seks en de dood. Mede daardoor maakten zijn boeken bij het verschijnen vaak grote indruk. Ze werden verguisd, bejubeld, verfilmd en bekroond. Met name Turks Fruit (1969) en Terug naar Oegstgeest (1965) groeiden uit tot klassiekers.

Natuurliefhebber

Jan Wolkers groeide op in Oegstgeest, vestigde zich in Amsterdam als kunstenaar, en vond in 1980 zijn ‘thuis’ op Texel. Hij woonde daar tot zijn overlijden in 2007. Wolkers liet een omvangrijk oeuvre na, dat meerdere romans, gedichten, verhalenbundels en essays, beelden en schilderijen omvat. In 2017 verscheen de biografie van Wolkers, geschreven door Leidenaar Onno Blom.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht beschrijft hoe een herinnering uit het verleden weer tot leven komt. Hij leek verdwenen, zoals we in de laatste regel lezen: ‘Een gedachte die er niet meer was.’ Maar nu voelt de herinnering levendig en ‘vers.’ Hoe komt dat? Wolkers licht een tipje van de sluiers op met de regel ‘door aarde en stof,’ die beelden oproept van een uitvaart. Toen hij in korte tijd enkele vrienden en familieleden verloor, riep dat de herinnering op aan eerder verlies. Dat voelde op slag weer zo vers als nooit tevoren.

Wolkers herinneringen

De grootste voedingsbodem voor Jan Wolkers’ schrijverschap was zijn eigen geheugen. Maar weinig schrijvers lieten zo veel dagboeken na als hij. Wolkers verwerkte zijn herinneringen in boeken, gedichten, beelden en schilderijen. Soms gingen die herinneringen over zijn jeugd in Oegstgeest, vaak speelde de dood een rol. Het overlijden van zijn lievelingsbroer Gerrit, zijn vader en moeder en zijn dochtertje Eva bleef zijn hele leven ‘vers.’ In zijn biografie van Jan Wolkers stelt Onno Blom dan ook voor diens hele oeuvre te zien als vorm van rouwverwerking.

Ontstaan van dit gedicht?

Dit gedicht is een van de drie gedichten uit Een drieluik van herinnering en dood dat Jan Wolkers begin 2001 schreef. Hij werd hiertoe geïnspireerd nadat in korte tijd twee goede vrienden en een familielid op jonge leeftijd waren overleden. Het drieluik bestond naast De Herinnering uit de gedichten De Styx en Winterslaap. Volgens Onno Blom is De Herinnering het meest universele gedicht van het drieluik. Wolkers stelt hierin, net als in veel van zijn werken, de herinnering centraal en vraagt eigenlijk naar de waarde van de herinnering, de (on)mogelijkheid je verleden zuiver weer te geven.

Stadsverhalen

Waarom moest er een gedicht van Jan Wolkers in Oegstgeest komen? Initiatiefnemer Jetteke Bolten deelt haar verhaal.

Filmclip: Leendert Beekman, Michiel Keller

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Jan Wolkers in Leiden en Oegstgeest

Foto Anoesjka Minnaard

Jan Wolkers werd op 26 oktober 1925 geboren aan de Deutzstraat 7 in Oegstgeest, boven de kruidenierszaak van zijn gereformeerde ouders. De succesroman Terug naar Oegstgeest (1965) gaat over de jeugdjaren van de schrijver. Ook het nabijgelegen Leiden heeft een belangrijke rol gespeeld in Wolkers jeugd. Hij volgde er schilderlessen, werkte in het laboratorium van de Universiteit Leiden en woonde in de sleutelstad. De artistieke nalatenschap van Jan Wolkers zal worden ondergebracht in de Leidse Universiteitsbibliotheek en museum De Lakenhal.

Terug in Oegstgeest

Op 26 oktober 2017, de 92e geboortedag van de schrijver en tien jaar na diens overlijden, werd het muurgedicht De herinnering aan de Deutzstraat in Oegstgeest onthuld door weduwe Karina Wolkers en biograaf Onno Blom. Het gedicht is op de muur tegenover zijn geboortehuis geschilderd. Het is het allereerste muurgedicht van Oegstgeest, dat hiermee zijn beroemdste inwoner eert. In deze link vind je meer informatie over de onthulling.

Vormgeving

De vormgeving van het gedicht is door Ben Walenkamp bedacht in nauwe samenwerking met de initiatiefnemers uit Oegstgeest.
 

Citaten

Als je doodgaat kom je klaar met het leven.

Jan Wolkers

Wolkers leefde om de dood te verpulveren.

Onno Blom

Kijk, de dood is in mijn werk heel belangrijk, maar er wordt nooit over gezeikt. Het hoort tot de aard der dingen dat alles weer verdwijnt, dat we in nevel oplossen.

Jan Wolkers

A-typisch aan dit gedicht van Wolkers is het ontbreken van seks en erotiek.

Omroep West

Wist je dat?

• De uitvaart van Jan Wolkers in 2007 begon met een audio-opname van Wolkers die een gedicht uit Een drieluik van herinnering en dood voorlas.
   
• In een ander gedicht van het drieluik, Winterslaap, leek Wolkers zijn eigen dood te voorspellen. ‘[als] Een boterham met dubbel jam / De mond niet opent’ schreef hij. Zes jaar later werd hij midden in de nacht wakker en vroeg hij wat te eten en drinken. Hij kauwde lang op enkele stukjes brood met bessengelei, maar at ze niet op. Vervolgens viel hij in slaap en werd nooit meer wakker.
   
• Jan Wolkers wordt gerekend tot de ‘Grote Vier’ van de Nederlandse naoorlogse literatuur, samen met W.F. Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve. Overigens noemde Wolkers zichzelf zonder blikken of blozen de ‘Grote Een’.
   
• In 2002-2003 verscheen de Villa Achterwerk-serie ‘De achtertuin van Jan Wolkers’ waarin Wolkers op ontdekkingstocht gaat in zijn eigen achtertuin op Texel. Vanwege zijn fascinatie voor de natuur is in 2013 de Jan Wolkers Prijs voor het beste natuurboek in het leven geroepen.
   
• Jan Wolkers is de maker van het Auschwitzmonument in Amsterdam. In 1977 werd het monument met het bekende opschrift ‘Nooit meer Auschwitz’ onthuld. Daarnaast maakte Wolkers onder meer een herdenkingsmonument voor de Watersnoodramp.
   
• In 2007 schreef Jan Wolkers de tekst voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Twee maanden voor het Groot Dictee overleed de schrijver, waardoor hij het niet meer zelf kon voordragen.
   

The memory

It was so long ago
that it should have been forgotten,
It is so fresh
Like a footstep in the grass,
Like smoke lifted through an open window,
Dew dripping along crop,
Through earth and dust,
A thought that no longer was.

Translation: Rianne Koene

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Nikki Spoelstra in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Rianne Koene. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

• Blom, Onno. ‘Terug naar Jan Wolkers.’ De Volkskrant, 17 oktober 2008.
• Blom, Onno. Het litteken van de dood. De biografie van Jan Wolkers. Amsterdam: De Bezige Bij, 2017.
• ‘Muurgedicht Jan Wolkers in Oegstgeest onthuld: “Buitengewoon fraai.”’ Omroep West, 26 oktober 2017.
• Wolkers, Jan. Verzamelde gedichten. Ed. Onno Blom. Amsterdam: De Bezige Bij, 2008.