De aarde danst op haar wolken
met het geroezemoes van de middenstand
Ultragolven bereiken mij niet meer
ook niet die van het erbarmen.

Kan een gedicht denken?
In welke zin?
De aarde is er
voor het koesteren van klei, voor
het boetseren van gedachten
Kijk in mijn ogen!
Blijf niet wachten en verachten!

Door louter makelij
Kan de dichter zijn vel redden.

Het vers zwelt, bloeit, spat

Beluister dit gedicht in het Vlaams.
Stem: Els Bogaerts

Ontdek dit gedicht in een minuut

Hoe schrijf je een gedicht? In de wereld van Hugo Claus was dat eigenlijk een rare vraag, zoals hij in dit gedicht laat zien: poëzie dringt zich aan je op en weigeren is geen optie. Naar beste kunnen boetseerde hij zijn verzen, maar eigenlijk waren die niet van hem: ze trokken hun eigen plan en moesten simpelweg eruit.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Hugo Claus

Brugge 1929 – Antwerpen 2008

Hugo Claus was een veelzijdig Vlaams dichter en kunstenaar. Zijn jeugd bracht hij grotendeels door op kostscholen, daarna trok hij naar Gent om kunstenaar te worden. Toen hij 18 was publiceerde hij zijn eerste dichtbundel, een jaar later zijn eerste roman. Velen zouden volgen: in ruim een halve eeuw publiceerde hij meer dan 150 werken, waarvan een groot deel ook werd vertaald. Daarnaast schilderde Claus, maakte hij films en toneelstukken, muziek en reisverhalen.

Thematiek

In zijn werk komen thema’s als de liefde, geloof en schuldgevoel en politiek en maatschappelijke verhoudingen vaak terug. Claus was altijd een betrokken kunstenaar die vanwege zijn stellingnames regelmatig botste met anderen. Tegelijkertijd was hij erg gericht op experiment, in de kunst en zijn persoonlijke leven. Niet al zijn werk was tijdloos, maar hij werd wel zeer gewaardeerd: Hugo Claus stond bekend als de meest onderscheiden auteur in het Nederlandse taalgebied.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht gaat over het schrijven van gedichten. Hoe doet een dichter dat eigenlijk? Hugo Claus neemt de lezer mee in zijn schrijfproces. Hij maakt eerst duidelijk dat hij tijdens het schrijfproces geheel in beslag is genomen. Niets of niemand bereikt hem meer, geen alledaagse stemmen, geen verhalen op andere frequenties, zelfs al zijn ze nog zo emotioneel.

Ambacht

Maar schrijft hij het gedicht wel zelf, of dringt het zich aan hem op? Waarschijnlijk het tweede. Het is er, maar moet nog wel in een vorm worden geboetseerd. Dat is eerder een ambachtelijk dan een geestelijk proces, eerder aarde dan wolken.

Autonoom

Het gedicht dringt zich op, maar is niet vrijblijvend. De dichter moet het optekenen, dat is de enige manier om ervan af te komen - zijn ‘vel te redden’. Het lijkt een ondankbare taak, tegen wil en dank gedichten moeten optekenen terwijl ze een eigen wil hebben. Maar het blijkt ook energie te geven: het gedicht zwelt, bloeit, spat.

Ontstaan van dit gedicht

Dit gedicht is opgenomen in een van de laatste dichtbundels van Hugo Claus, Flagrant (2004). Deze verscheen naar aanleiding van zijn 75e verjaardag en de tentoonstelling 'Hugo Claus - Wat een boek al niet mag zijn' in het Antiquariaat De Slegte te Antwerpen.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Hugo Claus in Leiden

Foto Inge Harsten

Toen het pand aan de Geregracht 1 in Leiden werd gebouwd, ontwierp de architect de gevel zodat er een muurgedicht op kon worden geplaatst. Stichting TEGEN-BEELD had daarvoor al lang een ander gedicht van Hugo Claus op het oog, dat ter ere van diens 75e verjaardag zou worden aangebracht. Slechts een week voordat Jan Willem Bruins zou beginnen te schilderen ontdekte hij dit nieuwe gedicht bij De Slegte. Het werd in september 2004 aangebracht en was het 95e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.

Vormgeving

Als letter gebruikte Jan Willem een variant op een typemachineletter. De omlijsting van het gedicht doet denken aan een TV-scherm. Die indruk wordt versterkt door de knopjes rechtsonder, waarin de bekende signaturen van Jan Willem Bruins (hangend spinnetje) en Ben Walenkamp (rode streep) vallen te ontdekken. Het rode lampje voor de stand-by stand is toegevoegd om dat beeld te complementeren.

De buren

Henk, ondernemer aan de Geregracht, over dit gedicht: “Ik zie dit gedicht heel vaak. Het is een onnavolgbaar gedicht, maar zodra je het meerdere keren leest, valt er wel wat zinnigs over te zeggen. Daarom nodigt dit mooie gedicht uit om een aantal keren te lezen. De titel, De aarde danst op haar wolken, zegt iets over de manier waarop de schrijver dacht over de wereld. Dat de aarde danst op de wolken vind ik misschien iets te klein, te kort beschreven. Als ik het gedicht zou herschrijven zou ik het zo noemen: De aarde danst in het heelal. Het heelal is zoveel groter dan de wolken.

Hugo Claus en het surrealisme

Hugo Claus maakte deel uit van de surrealistische stroming. Deze deelde de ambitie om traditionele voorwaarden van het leven te veranderen door alles wat vrije ontplooiing van de mens hinderde te bestrijden. Zijn kritiek op de maatschappij is anarchistisch gekleurd. Instituties zouden de ontplooiing van de mens remmen. De stijl van dit gedicht past daarom goed binnen deze stroming: het beschrijft de positie van het individu in relatie tot zijn omgeving.

Citaten

Ik heb een beperkt vermogen tot liefde, tenzij het passie wordt. Het gebeurt mij niet zo vaak, maar als ik passie voel, bestaat mijn werk niet meer; dan vliegt alles overboord”.

Hugo Claus in 1985

Ze hebben gezegd dat ik op zoek ben naar zuiverheid. De seksualiteit als doem mag ik ook nog wel eens horen, evenals de druk van de gevestigde autoriteiten – de kerk, de familie, de staat – en de pogingen daaraan te ontsnappen. Dat zijn de gemeenplaatsen die ik overal tegenkom, niet tot mijn ergernis, nee, maar ik denk wel zeer oprecht, dat mijn wereld ergens anders over gaat.”

Hugo Claus in 1994

Wist je dat?

• Hugo Claus heeft onder vele pseudoniemen gepubliceerd, voordat hij zijn eigen officiële naam gebruikte. Hij gebruikte onder andere de namen Conny Couperus, Dorothea van Male en Jan Hyoens.
   
• Liefde is een belangrijk thema binnen de werken van Hugo Claus. Echter ontleent Hugo Claus de betekenis van liefde aan de Franse surrealisten: l’amour fou. L’amour fou staat voor onmogelijkheid en wenselijkheid voor het bereiken van de weldadige, oververvalste grote liefde.

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Farah Nikijuluw in samenwerking met het Taalmuseum. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Georges Wildemeersch (2015), Hugo Claus: De Jonge Jaren, Uitgeverij Polis
• Hugo Claus, Flagrant (Antwerpen 2004)
• Biografie Hugo Claus op Literatuurmuseum.nl
• Biografie Hugo Claus op KB.nl
• Hugo Claus op DBNL.nl
• Mulder, Reinjan (1994), ‘Ontdek de Hitler in jezelf’ in NRC Handelsblad, CS Literair, 25 maart.
• Heilen, Ivan (1985), ‘Het interview: schrijver Hugo Claus. “Schrijven is lijden. Soms vraag ik me af of ik wel het vereiste talent heb”, in Panorama, 23 april 1985 p. 49-55.