icon-close

Chanson d'automne (ca. 1865)

Paul Verlaine

Iedereen heeft weleens de herfstblues, maar alleen die van Verlaine is melancholisch en muzikaal tegelijk.

illustratie: lees in nederlands
icon-close

Herfstlied

Droeve tonen
van violen
die in 't najaar klinken
laten mijn hart
in verlangende smart
verzinken.

De keel gesnoerd,
doodsbleek, geroerd
als klokken luiden,
denk ik nog aan
wat is gegaan
en wil ik huilen.

En ik moet voort
waar wind mij voert,
mee op zijn boze pad,
van hier naar daar,
als was ik maar
een najaarsblad.

Vertaling: M.H. Teunissen
 

icon-close

Is Frans jouw moedertaal en wil je dit gedicht graag inspreken? Neem dan contact met ons op via muurgedichten@taalmuseum.nl!

illustratie: ontdek dit gedicht in 1 minuut
icon-close

Ontdek dit gedicht in een minuut

Vrolijk was de jonge Paul Verlaine niet. De gedichten die hij op de middelbare school schreef, waaronder Chanson d'automne (Herfstlied), zijn mistroostig en zwaarmoedig. Het herfstlandschap dat hij in enkele regels schilderde, weerspiegelde hoe hij zich voelde: somber en melancholiek. Dat was niet slechts een puberfase. Verlaine werd zijn hele leven geplaagd door depressiviteit en zocht steun in drank en liefde. In dit gedicht beschreef hij als geen ander hoe hij zich door het leven bewoog: hij voelde zich een blad in de wind dat voortdurend werd meegevoerd naar hoge pieken en diepe dalen.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

icon-close
Paul Verlaine

Paul Verlaine

Metz 1844 - Parijs 1896

Paul Verlaine begon al jong te dichten en stuurde op zijn veertiende het gedicht La Mort ('De Dood') aan Victor Hugo, destijds het icoon van de Franse literatuur. De toon voor zijn oeuvre was gezet: Verlaine was melancholisch en zwaar op de hand. Dat sloeg snel om in crisis, bijvoorbeeld toen kort na elkaar zijn vader en nicht overleden. Verlaine zocht troost in de absintfles en was soms lange periodes dronken en gewelddadig.

Schandaaldichter

In 1870 trouwde Paul Verlaine met de zeventienjarige Mathilde Mauté, een jaar later werd hun zoon geboren. Verlaine was een bekend dichter en een jonge ambitieuze collega, Arthur Rimbaud, stuurde hem enkele gedichten ter beoordeling. Daar was Verlaine zo van onder de indruk dat hij zijn vrouw verliet en met Rimbaud ging samenwonen. Hun openlijk homoseksuele relatie deed veel stof opwaaien en het paar week uit naar Londen en Brussel. Bij een uit de hand gelopen ruzie schoot Verlaine Rimbaud in zijn pols, waarna hij twee jaar werd opgesloten in gevangenissen in België.

Terug in Frankrijk

Na zijn vrijlating was Verlaine vastberaden zijn leven te beteren. Hij vond een baantje als docent, maar begon een relatie met een leerling en moest opnieuw uitwijken naar Engeland. Het paar keerde jaren later terug naar Parijs, waar zijn vriend Lucien kort daarna overleed en Verlaine opnieuw naar de absint greep. Nadat in 1886 ook nog zijn moeder overleed, leefde Verlaine als een clochard: soms in ziekenhuizen of bij bevriende prostituees, vaker op straat.

Waardering

De gedichten waarin hij zijn hele leven lang zijn gedachten en gevoelens een plek had gegeven, werden aan het eind van zijn leven echter steeds hoger gewaardeerd. Ook zijn levensverhaal sprak tot de verbeelding. Nadat hij op zijn 52e overleed verschenen duizenden bewonderaars op zijn begrafenis om af te nemen van de bohemien.

illustratie: over dit gedicht
icon-close

Waar gaat dit gedicht over?

In dit gedicht deelt Paul Verlaine de gevoelens die de herfst bij hem losmaakt. De natuur maakt zich klaar voor de winter, bomen verliezen hun blad. Het laat hem beseffen dat alles vergankelijk is. Dat is een treurige gedachte die ‘zijn hart beschadigt’, zoals hij in het Frans schrijft. Verlaine voelt zich machteloos, als een dood blad dat als een speelbal wordt meegevoerd door de wind.

Muziek

Jaren laten schreef Verlaine schreef in Art poétique (Dichtkunst) dat dichterschap bovenal over muziek ging. Poëzie moest zijn als muziek die uitdrukking geeft aan emoties. In dit gedicht doet hij dat zeker. Niet alleen gebruikt hij woorden die met muziek te maken hebben, zoals de violen die spelen. Ook klank en ritme zorgen ervoor dat het gedicht veel wegheeft van een lied. Dat is geen toeval: het gedicht heet niet voor niets chanson d’automne, herfstlied.

illustratie: ontstaan van dit gedicht
icon-close

Ontstaan van dit gedicht

In 1866, toen Paul Verlaine 22 jaar oud was, publiceerde hij zijn eerste dichtbundel: Poèmes saturniens ('Saturnische gedichten'). Hierin zocht hij naar een verklaring voor zijn melancholieke levensgevoel. Zoals de titel verraadt vond hij die in de invloed van de planeet Saturnus: hij zou simpelweg geboren zijn onder slecht gesternte en daarom gedoemd zijn tot somberheid. Onderdeel van deze bundel was de serie Paysages Tristes ('Treurige Landschappen'), waartoe ook Chanson d'automne behoort. Net als de overige gedichten in de bundel schreef Verlaine ze terwijl hij nog op het lyceum zat.

illustratie: stadsverhalen
icon-close

Stadsverhalen

Helaas is dit muurgedicht inmiddels verdwenen. Leo van Zanen deelt zijn gedachten daarover.

Filmclip: Leendert Beekman, Michiel Keller.

illustratie: ik heb een verhaal bij dit gedicht
icon-close

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

illustratie: gedicht in leiden
icon-close

Paul Verlaine in Leiden

Foto: Inge Harsten

Verlaine is eenmaal in Leiden geweest. In november 1892 werd hij naar Nederland gehaald voor een korte lezingenreeks. In het dagboek dat hij van deze reis bijhield, beschreef hij de voorbereiding op zijn Leidse voordracht, die plaatsvond op 7 november in de bovenzaal van Sociëteit Amicitia:

“Omdat een lokaal professor gezegd heeft niet te begrijpen waarom men een boef van mijn allooi welwillend zou ontvangen, koos ik uit mijn prozawerk een stuk, waarin dit woord voorkomt, om het met vrucht naar het hoofd van die kerel te kunnen gooien, mocht hij aanwezig zijn.”

Dat was waarschijnlijk niet het geval, want het waren vooral studenten die fl 2,50 hadden betaald om erbij te mogen:

“Ik treed het salon binnen, zeer bezet met veel jongeren, enkele dames, -hier en daar een grijze kop, naar men mij zegt behorend aan ‘bijgedraaide’ professoren. Om het even! toen ik in de loop van mijn lezing aan het fragment kwam waar zich het woord ‘voyou’ (boef, gangster) bevindt, liet ik het luidop klinken en het vond een opzienbarende weerklank. Vanzelfsprekend verliep de lezing met een bijna stormachtig applaus!”

Uit: Paul Verlaine, Twee weken Holland, vertaling K.Jonckheere (Brussel 1978) via DBNL.nl.

Muurgedicht

Vanaf 1993 was Verlaine opnieuw in Leiden te vinden, op de muur van Pieterskerkhof 4, Leiden. Het was het 7e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.

Let op: dit gedicht is helaas niet meer op de muur te zien. Mogelijk wordt het in de toekomst gerestaureerd.

Foto: Leo van Zanen

illustratie: betekenis voor een groep
icon-close

Paul Verlaine en het symbolisme

Verlaine wordt met zijn werk gezien als één van de leidende Franse dichters van het Symbolisme, een stroming in de literatuur, muziek en beeldende kunst, die begint in Frankrijk rond 1850 en zich uitbreidt over de rest van Europa. Verbeeldingskracht, fantasie, intuïtie staan centraal, het symbool verwijst naar de innerlijke wereld, met nadruk op de droombeelden, de dood, machteloosheid, loomheid, decadentie, en onheils verwachtingen.

Les Poètes Maudits is de titel van Verlaines bloemlezing, de term ‘poète maudit’ staat voor een miskend maatschappelijk onaangepast dichter. Die term wordt al snel ook in het buitenland door een hele generatie kunstenaars gebruikt.

illustratie: citaten
icon-close

Citaten

Muzikaliteit in de poëzie voor alles.

Paul Verlaine

 

Hoe verkwikkend te voelen, dat men geen benijders heeft! Wat doet het goed, voor ongelukkiger dan alle anderen gehouden te worden.

Paul Verlaine

illustratie: wist je dat
icon-close

Wist je dat?

  • Schrijfster Simone van der Vlugt koos nadat zij het muurgedicht Chanson d’Automne van Verlaine zag, de titel Herfstlied voor haar thriller uit 2009 die zich afspeelt in Leiden. Herfstlied geeft de gemoedstoestand van de hoofdpersoon weer, die zich voelt als een herfstblad voortgeblazen door de wind.
     
  • In 1940 zette de Franse zanger Charles Trenet dit gedicht op muziek. De BBC zond de eerste drie regels van die opname uit op 1 juni 1944 om een Franse verzetsgroep te waarschuwen dat de invasie van Normandië binnen twee weken zou plaatsvinden. Op 5 juni volgden de volgende drie regels, waarmee duidelijk werd gemaakt dat ‘D-Day’ de volgende dag zou plaatsvinden.
     
  • Frankrijk sloeg in 2014 ter gelegenheid van de 70e verjaardag van D-day een speciale 2-euromunt. Op de afbeelding zijn in de golven van de zee de eerste twee regels van dit gedicht geslagen.
     
  • Verlaine was verslaafd aan absint, sterke drank met een hallucinerende werking die populair was onder kunstenaars. Hij werd zo sterk geassocieerd met het groene drankje dat een glas absint in het Frans ook wel un verre Verlaine wordt genoemd.
     
  • Hele generaties Franse scholieren leerden dit gedicht uit het hoofd.
     
illustratie: lees dit gedicht in het engels
icon-close

Chanson d'automne

Les sanglots longs
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une langueur
Monotone.

Tout suffocant
Et blême, quand
Sonne l'heure,
Je me souviens
Des jours anciens
Et je pleure;

Et je m'en vais
Au vent mauvais
Qui m'emporte
Deçà, delà
Pareil à la
Feuille morte.

illustratie: lees dit gedicht in het engels
icon-close

Autumn song

The sobbing tones
of the violins
that autumn plays
wound my heart
with a languor that
lingers always.

Stifled and wan
the moment when
the tocsins toll,
I recall the ways
of the dear, dead days
and tears fall;

And I must go
where ill winds blow
without relief,
blown here, blown there
as though I were
an autumn leaf.

Translation: James Brockway

illustratie: meer weten
icon-close

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum in samenwerking met Clara Osterhaus. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Demi van de Wetering. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

  • Paul Verlaine - Honderd Gedichten, Vertaling en Commentaar Peter Verstegen
  • Verlaine - J.H. Bornecque
  • Histoire de la Littérature Française - Tome 1 - P. BRunel
  • Paul Verlaine - le site officiel
  • La joie des poètes: Paul Verlaine
  • Seconde guerre

Lees het verslag van het bezoek van Verlaine aan Leiden in het Leidsch Dagblad online in de Leiden Courant