Als paarden sterven ...

Als paarden sterven - snuiven ze
Als grassen sterven - verdorren ze
Als zonnen sterven - doven ze uit
Als mensen sterven - zingen ze liederen

Beluister dit gedicht in het Russisch.
Stem: Natalia Sawicka

Ontdek dit gedicht in een minuut

Velimir Chlebnikov was gefascineerd door taal. Ooit zette hij alle woorden die in het Russisch met ‘Ts’ beginnen op een rij, en ontdekte hij dat ze vrijwel allemaal met ‘omhullen’ te maken hadden. Het ondersteunde zijn vermoeden dat klank veel belangrijker was dan de betekenis van woorden. Dat werd een van de belangrijkste principes van het Russisch Futurisme, de beweging die hij vanaf ongeveer 1910 mede oprichtte. Een van zijn eerste Futuristische gedichten was Als paarden sterven, waarin de klank het verschil tussen natuur en cultuur benadrukt. Luister maar.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Velimir Chlebnikov

Malyje Derbety 1885 - Santalavo 1922

Viktor Chlebnikov werd geboren in een artistiek gezin in het zuiden van Rusland en vertrok als tiener voor studie naar Sint Petersburg. Daar ontpopte hij zich als experimenteel kunstenaar die radicaal wilde breken met het verleden. Chlebnikov werkte daarvoor zelfs aan een universeel verstaanbare taal die niet gebaseerd was op woorden maar op klanken.

Militair

In 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog werd Chlebnikov opgeroepen voor de dienstplicht. Hij had al snel genoeg van het bestaan als soldaat in een reservebataljon in het zuiden van Rusland en verliet het leger toen een jaar later de Russische revolutie uitbrak. Vanaf dat moment leidde hij een zwervend bestaan. In 1920 kwam hij opnieuw in het leger terecht en reisde hij zelfs mee naar Iran. Eenmaal terug in Moskou bleek het met zijn gezondheid slecht gesteld en uiteindelijk overleed hij op 36 jarige leeftijd.

Waardering

De schrijversnaam Velimir betekent zoiets als ‘Heerser van de Wereld’. In zijn eigen tijd was Chlebnikov voor tal van experimentele kunstenaars een belangrijk voorbeeld en door geestverwanten werd hij ooit semi-serieus verkozen tot ‘Eerste Voorzitter van de Aardbol’. Tegenwoordig zien sommigen hem als genie, terwijl anderen menen dat zijn talent nooit helemaal tot uiting is gekomen. In ieder geval krijgt Chlebnikov de laatste jaren steeds meer erkenning, vooral in zijn geboorteland Rusland, waar zijn werk een vaste plaats heeft op de middelbare school en in de universitaire curricula.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht is een van de eerste gedichten die Chlebnikov als futurist schreef. Het is onder andere futuristisch omdat het niet, zoals tot dan toe gebruikelijk, in de eerste plaats om de inhoud gaat. Chlebnikov speelt vooral met klanken.

Herhaling is het meest opvallende aspect van dit zeer korte gedicht. In het Russisch begint iedere zin met twee dezelfde woorden (kogda umirayut), en eindigt iedere zin ook weer op de klanken ‘at’ of ‘ut’. Alleen de laatste zin is anders: daar rijmen de woorden lyudi (mensen) en pesni (liederen). Hij vertelt daardoor niet alleen dat mensen anders met de dood omgaan dan de natuur (paarden, grassen, zonnen). Het contrast wordt door de klanken van het gedicht ook extra aangezet.

Ontstaan van dit gedicht

Eind 1908 debuteerde Chlebnikov in het tijdschrift Vesna (Lente). Dit tijdschrift werd geredigeerd door Vasili Kamenski, een vooruitstrevend figuur uit de literaire kringen van Sint Petersburg. Kamenski bracht Chlebnikov in contact met een aantal experimentele jonge kunstenaars. Zij zochten naar vernieuwing en noemden zich futuristen. In 1912 publiceerden ze het radicale pamflet Een kaakslag in het gezicht van de publieke smaak, waarin ze afscheid namen van de schrijvers van vorige generaties. Het was tijd voor nieuwe poëzie. Als paarden sterven is een van de eerste gedichten die Chlebnikov schreef na zijn introductie in deze kringen.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Velimir Chlebnikov in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit gedicht is sinds 1996 in Leiden te vinden, aan de Apothekersdijk 26 in Leiden. Het was het 45e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD in Leiden realiseerde. Bijzonder is dat de Nederlandse vertaling er regel voor regel bijgeschreven is. Bij het schilderen van het vier keer voorkomende woord умирают, oftwel 'zij sterven', is Jan Willem Bruins tot blijvend verdriet van Leidse slavisten de eerste twee keer de letter ‘а’ vergeten.

Velimir Chlebnikov en het Russische Futurisme

Chlebnikov stond in 1912 aan de wieg van het Russisch Futurisme, een revolutionaire beweging waarin men meende dat er dankzij allerlei technische vernieuwingen een nieuwe tijd was aangebroken. Bij die nieuwe tijd hoorde een nieuwe taal. Die noemden ze zaoem, wat letterlijk betekent: de taal die achter of boven het verstand staat.

Taalvernieuwers

Veel futuristische gedichten zijn een kakofonie van klanken. Ook gebruikten de schrijvers veel ‘zware’ Russische medeklinkers als de ‘r’, ‘sja’ en ‘sjstja’. Chlebnikov was de eerste Futurist die erin slaagde nieuwe woorden te maken die ook echt opgenomen werden in de Russische taal.

Revolutie

Omdat de Futuristen wilden breken met traditie, omarmden zij in de eerste instantie de communistische revolutie (1917). In de jaren 1920 nam bij velen het enthousiasme af. Omgekeerd was dat niet het geval; de nieuwe machthebbers zagen het Futurisme als kunstvorm die paste bij de nieuwe communistische wereldorde.

Citaten

Chlebnikov was een halfkrankzinnige visionair. Hij had iets geniaals maar veel meer nog was hij een idioot.

Slavist Willem G. Weststeijn

Chlebnikov was de ziel, het lichtgevende middelpunt, wiens artistieke stralen de wegen van veel kunstenaars verlichtte.

Jevgenij Kovtoen, biograaf en conservator van het Russisch Museum in St. Petersburg

Ik ben een derwisj, een yogi, een Marsbewoner, alles, maar geen soldaat van een infanterieregiment

Chlebnikov over zijn tijd in militaire dienst

Wist je dat?

Chlebnikov heeft verschillende gedichten in palindromen geschreven. De langste is het gedicht Razin (1920) waarin alle 400 regels uit palindromen bestaan. Dit gedicht is ondanks de lengte toch goed leesbaar. In dit gedicht vergelijkt hij zijn lot met dat van een legendarische Russische rover uit de zeventiende eeuw, Stenka Razin.
Chlebnikov geloofde dat de betekenis van een woord wordt bepaald door de letter waarmee het begint.
In 1903, op achttienjarige leeftijd, schreef Chlebnikov zijn eerste literaire werk, dat hij ter beoordeling opstuurde aan de schrijver Maksim Gorki.
Chlebnikov was gefascineerd door wiskunde. Hij legde eindeloze reeksen jaartallen van belangrijke gebeurtenissen naast elkaar en kwam zo uit op het volgens hem ‘magische getal’ 317. Dit was voor hem het grondgetal van de historische cyclus, het aantal jaren dat lag tussen keerpunten in de geschiedenis.

Когда умирают кони ...

Когда умирают кони – дышат,
Когда умирают травы – сохнут,
Когда умирают солнца – они гаснут,
Когда умирают люди – поют песни.

When horses are dying

When they are dying - horses breathe,
When the are dying - grasses wither,
When they are dying - suns fade away,
When they are dying - men sing.

Wenn Pferde sterben ...

Wenn Pferde sterben - Schaum und Schnaufen,
Wenn Gräser sterben - trocknen Haufen,
Wenn Sonnen sterben - sie verlöschen,
Wenn Leute sterben - singen Menschen.

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gedaan door Rianne Koene. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

Velimir Chlebnikov, Ik en Rusland (1986) samengesteld door Willem G. Weststeijn
Spiegel van de Russische poëzie (2000), samengesteld door Willem G. Weststeijn en Pieter Zeeman.
Moderne Russische Literatuur - Van Poesjkin tot heden (2005) van Arthur Langeveld en Willem G. Weststeijn.
Russische literatuur (2006) in een notendop van Arthur Langeveld
Jan H. Mysjkin (samenst.; vert. i.s.m. Miriam van Hee), Zaoem. Leuven, Kritak, 1989