't Is de sterren om het even

Te tellen zijn ze niet alle
aan sagen en fabels geen grens...
Men beweert dat een ster zal vallen
telkens bij de dood van een mens -

Winternachtkoude scherpt mijn gehoor
en de bevroren muziek van de wind:
het janken der honden is wat ik hoor,
jankend als bij ´t lijk van een kind,

weduwen hoor ik schreeuwen
en kinderen snikken om brood-
- ´t Is de sterren om het even
of iemand levend is of dood.
Vertaling: Teresa Fogelberg, 2003

Stjärnorna kvittar det lika

Man kan inte räkna dem alla
sägner och sånt man hör...
Det säjs att en stjärna ska falla
var gång när en människa dör -

Lyhörd i nätternas kyla
och vindarnas frusna musik
hundarna hörde jag yla,
som hundarna yla för lik,

änkorna hörde jag skrika
och barnen snyfta för bröd -
- Stjärnorna kvittar det lika
om någon är född eller död.

Uit: En döddansares visor, 1930

Beluister dit gedicht in het Zweeds.
Stem: Oscar Billing

Ontdek dit gedicht in een minuut

Wat is een mensenleven waard? Die vraag stelde Nils Ferlin zichzelf regelmatig. Hij reisde als acteur en journalist door heel Zweden en legde vast wat hij zag. Regelmatig was dat leed en grote armoede. Wie trok zich dat aan? De sterren in ieder geval niet. En de machthebbers? Volgens dit gedicht koesterde Ferlin ook daarover weinig illusies.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Over Nils Johan Einar Ferlin

Karlstad 1898 - Uppsala 1961

Na de vroege dood van zijn vader verkocht zijn moeder het ouderlijk huis zodat zij geld had om haar zoon een opleiding te geven. Het wierp zijn vruchten af: Nils Ferlin werd een van Zwedens bekende dichters en met zijn zeven gedichtenbundels viel hij drie keer in de prijzen. Ook maakte hij naam als acteur en schrijver van liederen.

Depressie

Toch had Ferlin geen gelukkig leven en kampte hij met depressies. Hij teerde hoofdzakelijk op koffie, sigaretten en sterke drank. Een dieptepunt in zijn leven was de dood van zijn moeder, zijn steun en toeverlaat, in 1936 - Ferlin was toen achtendertig jaar. Hij kreeg zijn leven weer enigszins op de rails toen hij negen jaar later trouwde met Henny Lönnqvist. Zij hield hem in balans, al bleef depressie een probleem.

Overlijden

De laatste jaren van zijn leven bracht hij voornamelijk door in het ziekenhuis. In 1961 overleed Ferlin; op zijn graf in Stockholm staat zijn gedicht Inte ens en grå liten fågel (Niet eens een grijze kleine vogel), afkomstig uit de gedichtenbundel Goggles (1938).

Waar gaat dit gedicht over?

“Stjärnorna kvittar det lika” betekent zoveel als ‘het laat de sterren koud’ of ‘het is de sterren om het even’. Volgens Kea Fogelberg gaat het gedicht over het relativeren van dramatische gebeurtenissen: ‘het zegt dat geboorte en dood allebei bij het leven horen’. Zij kan het weten, want het gedicht was erg belangrijk voor haar vader Sten en werd aangebracht op de muur van haar huisartsenpraktijk.

Aanklacht

Volgens Sten Fogelberg liet het niet alleen de sterren koud wanneer hongerige kinderen om brood huilen en weduwen wenen uit eenzaamheid. Ook machthebbers was het vaak om het even. Het gedicht kan worden gelezen als een aanklacht tegen onrecht en verdrukking, vaak doodgezwegen of zelfs in de hand gewerkt door machtsbolwerken. Hoewel het gedicht geschreven is in het crisisjaar 1930 is de betekenis actueel. Mensen verdrinken op zee, stikken in een vrachtwagen, sterven in oorlogssituaties of door hongersnood, en wie trekt zich dat aan?

In het grote licht der dingen?

‘Men beweert dat een ster zal vallen / telkens bij de dood van een mens,’ schrijft Ferlin. Er zijn dus zoveel sterren als er mensen zijn, en één afzonderlijk mensenleven betekent niets voor de mensheid als geheel, of voor het universum. Ben je tijdens het leven nu rijk of arm, belangrijk of onbeduidend, vanuit het gezichtspunt van de dood zijn we allemaal gelijk. Hoe groot het individuele lijden ook is, deze gedachte biedt misschien ook troost.

Ontstaan van het gedicht

Dit gedicht is opgenomen in Ferlins debuutbundel En döddansares visor (Liederen van een doodsdanser) uit 1930. Voor Ferlin lagen liederen en gedichten dicht bij elkaar. Hij schreef zowel poëzie als muziek en zag weinig verschil tussen beiden.

Nils Ferlin was 32 jaar oud toen de bundel uitkwam. De gedichten hierin schreef hij over een langere periode, waarin hij allerlei activiteiten had ontplooid. Al op zijn zeventiende was hij als acteur gedebuteerd. Ferlin vervulde daarna zijn dienstplicht, werkte als matroos en journalist en reisde met theatergezelschappen door Zweden - overigens allemaal bezigheden waarmee hij nauwelijks rond kwam.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Nils Ferlin in Leiden

Foto Inge Harsten

Het gedicht Stjärnorna kvittar det lika is in april 2003 geplaatst op de muur van de huisartsenpraktijk van Kea Fogelberg aan de De Sitterlaan 18 in Leiden. Het was het 86e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD realiseerde. Ferlins gedicht was een van de favoriete gedichten van Fogelbergs Zweedse vader Sten Fogelberg, en is na zijn dood op verzoek van zijn dochters Teresa en Kea als muurgedicht op de dokterspraktijk geschilderd.

Een muurgedicht op verzoek is vrij ongebruikelijk. Toch ging de wens van de Leidse huisarts Kea Fogelberg en haar zus door ‘een samenloop van omstandigheden’ in vervulling. ‘Wij waren op zoek naar een Scandinavisch gedicht. Zij had er één,’ aldus Jan-Willem Bruins van TEGEN-BEELD die de schilderingen maakt.

Onder het gedicht naast het signatuur van Bruins, het spinnetje, staat een planetensymbooltje.
De afbeelding is afkomstig uit het boek dat Teresa Fogelberg samenstelde voor de vijfenzeventigste verjaardag van haar vader Sten, die bijzonder geïnteresseerd was in de ruimte en astronomie. Toeval of niet? De huisartsenpraktijk, waarop het gedicht te bewonderen is, bevindt zich op de hoek van de De Sitterlaan en de Van der Waalsstraat. Willem de Sitter was als hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Leiden verbonden.

Citaten

‘Jag är ganska mager om bena, tillika om armar och hals’
‘Ik heb behoorlijk magere benen, zo zijn ook mijn armen en hals’.

De bekendste zin van Ferlin komt uit het gedicht En Valsmelodi.

Wist je dat?

Voor Nils Ferlin waren poëzie en melodie precies hetzelfde. Diverse gedichten van hem zijn op muziek gezet door Zweedse en buitenlandse muzikanten waaronder Lille Bror Söderlundh en Rolf Wikström.
Ook de Leidse band Street Fable heeft het gedicht op muziek gezet.De afbeelding van het sterrenstelsel speelt tevens een belangrijke rol in de visual van Street Fable (gemaakt door Jan Scheerder) bij dit gedicht.

Stjärnorna kvittar det lika

Man kan inte räkna dem alla
sägner och sånt man hör...
Det säjs att en stjärna ska falla
var gång när en människa dör -

Lyhörd i nätternas kyla
och vindarnas frusna musik
hundarna hörde jag yla,
som hundarna yla för lik,

änkorna hörde jag skrika
och barnen snyfta för bröd -
- Stjärnorna kvittar det lika
om någon är född eller död.

Dit gedicht is op muziek gezet door de Leidse band Street fable.

Stars do not care even mildly

Don’t count on six out of seven,
legends and such may be lies...
It’s said that a star falls from heaven
each time here on earth someone dies.

Clearly through nights’ coldness straying
with winds’ music frozen anew
dogs in the dark I heard baying,
as dogs around corpses can do,

widows I heard wailing wildly
and children sobbing for bread –
Stars do not care even mildly
if someone is born or is dead.

Translated by John Irons

Den Sternen ist es schnuppe

Was hört man und weiss man von allen
Sagen seit allem Beginn...
Es heisst, dass ein Stern soll fallen,
so oft ein Mensch geht dahin -

Lauschend den Rufen der Eulen,
da eisige Winde schon ruhn,
höre ich Hunde heulen,
wie Hunde bei Leichen tun,

Witwen wimmern um Suppe,
und Kinder weinen um Brot -
den Sternen ist es schnuppe,
sie scheren sich nicht um den Tod.

Übersetzung: Klaus Rüdiger

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Carolien Devilee en het Taalmuseum. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

Internet:

Wikipedia over Nils Ferlin
Wikipedia over Stjarnorna kvittar det lika
Wikipedia over standbeelden Ferlin
https://morklaggning.files.wordpress.com/2015/09/ferlineri.pdf
https://detlignerentanke.wordpress.com/

Gesprek:
Gesprek & mailwisseling met Kea Fogelberg