Poëzie is kinderspel

Over het krakende ei
dwaalt een hemelse bode
op zoek naar zijn antipode
en dat zijt gij

mogelijk dat men op zulk een kleine schaal
niet denken kan het maakt nijdig
of men is verveeld dus veel te veilig
dan is men verloren voor de poëzie

u rest slechts een troost ligt gij op sterven
gij verveelt u dan ook niet
en plotseling kan dan pop en bal
laat herinnerd u laten weten
dit was ik en dat was het heelal

Is Nederlands jouw moedertaal en wil je dit gedicht graag inspreken? Neem dan contact met ons op via muurgedichten@taalmuseum.nl!

Ontdek dit gedicht in een minuut

Lucebert is als Keizer van de Vijftigers met een aantal andere kunstenaars verantwoordelijk voor een grondige breuk met de traditionele poëzie. Deze heeft afgedaan na de Tweede Wereldoorlog en daarom begint hij te experimenteren. In dit gedicht is goed te merken hoe de poëzie benaderd wordt: als een spelletje met woorden, klanken en associaties. De betekenis vinden wordt daardoor echter een stuk lastiger…

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Lucebert

Amsterdam 1924 - Alkmaar 1994

Lucebert werd geboren als Lubertus Jacobus Swaanswijk. Hij was de zoon van een huisschilder en een moeder die het gezin verliet toen hij twee jaar oud was. Na de basisschool ging hij in eerste instantie bij zijn vader werken, maar door zijn talent kon hij naar het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs. Lucebert had daarna verschillende baantjes en werkte in de oorlog vrijwillig in Duitsland in de wapenindustrie. Hij had toen ook nationaal-socialistische sympathieën, maar zweeg daar na de oorlog zijn verdere leven over.

Dichter

Na de oorlog had hij zijn eerste succes als beeldend kunstenaar, en in 1949 debuteerde Lucebert als dichter. Hij werd de leider van de Vijftigers, moderne kunstenaars die na de oorlog naar nieuwe poëzie zochten en zich onder andere lieten inspireren door de kindertijd. In de beeldende kunst, waar Lucebert zich ook nog steeds mee bezig hield, stonden kindertekeningen, volkskunst en de cultuur van inheemse volken in de belangstelling. Ook in de taal liet Lucebert zich daardoor inspireren en sloeg hij aan het experimenteren.

Persoonlijk leven

In de jaren 1950 groeide Lucebert uit tot een nationaal bekend kunstenaar en wellicht de bekendste dichter van zijn generatie. Vervolgens legde hij zich enkele decennia toe op de schilderkunst, maar in de jaren 1980 verschenen opnieuw gedichten van zijn hand.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht gaat over poëzie. De titel lijkt te stellen dat poëzie iets eenvoudigs is, iets simpels, kinderspel. Toch is het gedicht niet eenvoudig te begrijpen en roepen de vele tegenstellingen in dit gedicht vooral vragen op.

Geboorte

Het begint al bij de eerste strofe. Wat hebben het ei en de bode met elkaar te maken? En wie is de aangesproken gij? Het lijkt om een geboorte te gaan, zoals er een kuiken uit een krakend ei geboren wordt. Beschrijft Lucebert hier hoe een gedicht ontstaat? De hemelse bode (de dichter?) is op zoek naar zijn tegenpool, dat zou een aardse ontvanger (de lezer?) kunnen zijn.

Speelse geest

In de tweede strofe draait het om de kleine schaal, ofwel: om detail. Een dichter werkt met details en ziet de poëzie in het alledaagse. Wie dat niet kan of niet begrijpt, raakt snel gefrustreerd. Wie kortom geen speelse, kinderlijke geest meer heeft, zal het moeilijk vallen om van poëzie te genieten. Als de betekenis er te dik bovenop ligt, wordt een gedicht immers saai en is het al snel geen poëzie meer.

Nooit verloren

Maar er is hoop. Zelfs de meest starre geest, die geen enkele kinderlijke speelsheid meer bezit, kan op het sterfbed door iets kleins geraakt worden en daar het poëtische van inzien. Zoals kinderen spelen met poppen en voorwerpen - dit ben ik, de bal is het heelal -, zo draagt ieder mens altijd nog wat kinderlijks in zich. En daarmee iets van poëzie.

Taal

Het gedicht zelf is ook spel. Lucebert noemt bijvoorbeeld eerst een ei, en vervolgens het begrip kleine schaal: een lezer denkt vervolgens al snel aan een eierschaal. De taal van het gedicht is bewust wat speels, om dit soort associaties op te roepen. Op meerdere manieren laat Lucebert met dit gedicht zien dat poëzie een spel is, dat gespeeld wordt met kinderlijke vreugde.

Ontstaan van dit gedicht

Lucebert nam dit gedicht op in de bundel Val voor vliegengod, die in 1959 verscheen. Het gedicht is een goed voorbeeld van de poëzie die Lucebert in die tijd schreef. Door de vele beelden en associaties wordt het gedicht haast onbegrijpelijk.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Lucebert in Leiden

Foto: Anoesjka Minnaard

Dit muurgedicht is aangebracht in november 1995 op de Apollolaan 262 in Leiden, op een muur van het Vlietlandcollege. Het was het 38e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.

Let op: dit gedicht is helaas niet meer leesbaar. Mogelijk wordt het in de toekomst gerestaureerd. Op de volgende, oudere foto is het gedicht nog wel te lezen.

Foto: Ed Visser

Citaten

Alles van waarde is weerloos.

Lucebert
 

Wie wil stralen, die moet branden.

Lucebert

Wist je dat?

• Het pseudoniem Lucebert komt van het Italiaanse luce en het Germaanse bert. Allebei de woorden betekenen 'licht', dus 'Lucebert' betekent 'dubbel licht'.
   
• Lucebert was ‘de Keizer van de Vijftigers’. Toen hij in 1954 een poëzieprijs kreeg, kwam hij hem verkleed als keizer ophalen.
   
• Lucebert schreef ook een lied voor de Zangeres Zonder Naam: De soldatenmoeder.

Poetry is child’s play

Over the cracking egg
Wanders a heavenly bode
In search of his antipode
And that art thou

It is possible that one cannot think
On such a small scale it annoys one
Or one is bored thus much too safe
Then one is lost to poetry

Only one comfort remains for thee when dying
Then willest thou not feel bored
And suddenly can then doll and ball
Remembered late remind thee
That this was I and that was the universe

Translation: Diane Butterman

Meer weten?

Dit gedicht is geschreven door het Taalmuseum in samenwerking met Chris Flinterman. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Emma Knapper. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• 'Poëzie is kinderspel', in: Gerrit Komrij: Trou moet blycken of opnieuw In liefde bloeyende: de Nederlandse poëzie van de twaalfde tot en met de eenentwintigste eeuw in honderd en enige gedichten. Amsterdam 2001, p. 17-20.
• Jonge Lucebert had nazi sympathieeën op NOS.nl
• Literatuurmuseum.nl over Lucebert (11-5-2018)